02.02.2014 CRI - 31 Ocak günü Çinliler en önemli bayramları olan Bahar Bayramı'nı, yani yılbaşını kutladı. Ben de bu vesileyle Çin geleneklerine göre size mutlu ve sağlıklı bir yıl diliyorum.

Çin'in geleneksel 12 Hayvan Burcu'na göre 31 Ocak'tan itibaren At Yılı'na girmiş bulunuyoruz. Bahar Bayramı nedeniyle bugünkü Kültür Gündemi bölümünde önce Çinlilerin 12 Hayvan Burcu ve At Yılı'ndan söz edeceğim.

12 Hayvan Burcu sisteminde, farenin yanı sıra, boğa, kaplan, tavşan, ejderha, yılan, at, koyun, maymun ve horoz olmak üzere 11 hayvan daha var. 12 burcun kaynağı, M.Ö. 6. yüzyıldaki İlkbahar ve Sonbahar Dönemi'ne dayanıyor. M.S 5. ve 6. yüzyıllardaki Güney ve Kuzey Hanedanları dönemine gelindiğinde 12 Hayvan Burcu, Çin'de çok yaygın şekilde kullanılmaya başlandı. Çinlilerin ataları, 12 Hayvan Burcu'nu yalnız yıllar için değil, aylar ve saatler için de kullanır. Eskiden beri "Tanrı ile insan arasındaki bütünleşme"ye dayalı bir felsefenin benimsendiği Çin'de 12 Hayvan Burcu, Çin milletinin hayvanlara ve toteme olan inancı ile ilkel astronomi biliminin ortak ürünü olageldi.

12 burcu oluşturan 12 hayvan, altı çifte ayrılır. Bu ayrım, eski Çin toplumunun bütün arzu ve isteklerini ortaya koyuyor aslında. Örneğin fare ve boğa, bir çift oluştururlar. Fare zekâyı, boğa ise çalışkanlığı temsil eder. Zekâ, çalışkanlık olmadan kendi başına başarı getirmez. Çalışkanlık ise, zekâyla birleşmedikçe aptallığa dönüşür. Başarı ancak zekâ ve çalışkanlık bir arada olunca, söz konusu olacaktır.

Bir başka örnek de at ve koyun ikilisi. At, hedefe doğru durmadan koşar. Koyun ise, uysallığın simgesidir. Eğer bir kişi etrafa bakmadan, çevresiyle uyum sağlamadan yalnızca kendi hedefine doğru koşarsa, çevresiyle mutlaka çatışır, hedefine de ulaşamaz. Ancak ne pahasına olursa olsun yalnızca çevresine uyum göstermeye çalışırsa, hedeften sapar.

12 Hayvan Burcu'nun kaynağı, eski zamanların astronomi bilgilerinde saklı. Çinlilerin ataları, uzun bir tarihi dönem içerisinde mevsimlerin değişimini tespit ederek ayın 12 kez doğmasını bir yıl olarak adlandırdılar, buna bağlı olarak yılın 12 ayını birer hayvanla isimlendirdiler. Daha sonra bunu yıl içinde kullandılar...

12 Hayvan Burcu'nun ilk sırasında farenin yer almasının nedeniyle ilgili muhtelif rivayetler var. Bu rivayetlerden birine göre, 12 Hayvan Burcu'nun sırası, bu hayvanların en hareketli oldukları saatlere göre belirlenmiş. Örneğin, farelerin en hareketli olduğu dönem, gece yarısı olduğu için, saat sıfır ile iki arasındaki süre, fareye verilmiş. Ata ise gün ortası verilmiş.

1918, 1930, 1942, 1954, 1966, 1978, 1990 ve 2014 yılında doğanlar, at burcundan insanlar. Bu burçtan insanlar, romantik, sıcakkanlı, iyimser, açık sözlü ve atak insanlardır. Dostları çok olan ve başkalarına sevgiyle yaklaşan bu insanların en önemli zaafları, sürekli övgü ve iltifat beklemeleridir.

Nerde o eski bayramlar! Eski zamanlarda Bahar Bayramı

Bahar Bayramı'nın içeriği ve kutlama biçimleri zamanla değişiyor. Bugün Bahar Bayramı kutlamalarının olmasa olmaz bir biçimi var: Yeni yıl arifesinde Çin Merkez Televizyonu CCTV'nin hazırladığı Bahar Bayramı Galası'nı izlemek.

Son yıllarda çok sayıda izleyici galayı izledikten sonra "yenilik yok" diye şikayet ediyor, ancak yine de yeni yıl özel programını izlemek için saatler öncesinden ekran başına oturuyor...

"Bahar Bayramı Galası" yeni bir sözcük. Eski zamanlarda böyle bir ifade yoktu, ancak Bahar Bayramı boyunca benzer etkinlikler hiç eksik olmazdı.

Yeni yıl arifesinde farklı mesleklerden kişiler hammadde olarak bambu veya tahta kullanılan, renkli bez ve ipek kumaşla bağlanan köşkleri omuzda taşıyarak, valilik önünde toplanır ve büyük çaplı gösteriler yaparlardı. Tıpkı yabancı ülkelerdeki karnavallar gibi... İlkbahar-Sonbahar Dönemi'nde bugünkü "Çapraz Sohbet" şeklindeki gösteri ortaya çıktı; Han Hanedanı döneminde ejderha ve aslan dansı oynanmaya başlandı; opera temel eğlence haline geldikten sonra opera izlemek, insanların Bahar Bayramı'ndaki vazgeçilmez eğlencesi oldu. Zengin aileler bayram sırasında genellikle bir opera topluluğu kiralayıp, Bahar Bayramı'ndan 15 gün sonraki Yuanxiao Bayramı'na kadar gösteri yaptırırdı...

Han İmparatorluğu'nun Wudi döneminden itibaren Bahar Bayramı'nı kutlamak için her yıl şenlik düzenlenirdi, programları bugünkü gibi zengin olmamasına rağmen, genellikle akrobasi programlarından oluşan şenlik yine sayısız izleyicinin ilgisini çekebilirdi. Şenlik tam 64 yıl sürdü.

10 saat süren dans ve müzik şenliği

Eski zamanların en heyecanlı bayram şenlikleri, Çin tarihinin en parlak devri kabul edilen Tang İmparatorluğu zamanında görüldü.

Tang döneminde Bahar Bayramı için 7 gün tatil yapılırdı. Bayram, Dongzhi Günü ve imparatorun doğum günü ile yılın en büyük bayramları olarak kabul edilirdi. Tang İmparatorluğu döneminde yeni yıl arifesinde sarayda tüm gece zengin sofralar kurulur, ziyafet verilir, imparator, vezirler ve yakınlarının eşliğinde eğlenirdi. Ziyafet 10 saat sürer, yemek ve içmek yerine şarkı ve dans gösterisini izlemek ilk sırada yer alırdı. O zamanki gösteriler bugünkü şenliklerden daha zengindi: Dil kategorisinde komedi programı, yarışma kategorisinde güreş, akrobasi kategorisinde yüksek telde yürümek, büyücülük kategorisinde ateş yutmak, Kongfu kategorisinden ok atmak... En heyecan verici program ise "dans eden atlar". Atlar müziğin melodisine göre dans eder, ağzında bir kadeh taşıyarak insanın yanına gelir ve dizlerinin üstüne çökerek kadehi sunardı. Tarihi kayıtlarda en fazla yüz atın aynı anda dans ettiği ve bunun çok görkemli bir gösteri olduğu yazılıdır.

Tang İmparatorluğu, Çin'in dışa açıldığı bir dönemdi. Söz konusu şenlikte yapılan gösteriler iki bölümden oluşuyor: biri yerel geleneksel beceriler, öbürü bugünkü Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi'nin bulunduğu Batı Bölgeleri'nden gelen beceriler. İkisi arasında ortak noktalar var: örneğin arslan dansı gibi. Batı Bölgeleri kültürü kapsamındaki büyücülük, Tang'da çok büyük etki yapmıştır.

Tang döneminde oyuncuların sosyal konumu çok düşüktü, yanlış konuşurlarsa derhal öldürülebilirlerdi. Ayrıca şenliği izleyenler sahnenin etrafında oturduğu için, yüksek performans sergilemeleri istenirdi. Bu dönemde çok sayıda kadın oyuncu vardı. Söylentiye göre, bir kadın uzun bir bambu direği taşıyabiliyor ve direk üzerindeki 10 kişi çeşitli hareketler yaparken kadın aşağıda uçar gibi hızla yürüyebiliyor...

1927'de Bahar Bayramı için ek tren seferleri

Çin Cumhuriyeti'nin kurulduğu 1911 yılından sonra tren giderek halkın sevdiği bir ulaşım aracı haline geldi. Memleketinden uzakta çalışanların ve okuyanların sayısı giderek çoğaldı. Bahar Bayramı öncesinde ve sonrasında "döngüsel göç" artık nisbeten büyük oldu. Buna karşın zamanın demiryolu idaresi de geçici önlemler alarak Çin tarihindeki en eski "Bahar Bayramı trafiğini" başlattı.

Demiryolu arşivlerine göre, Bahar Bayramı için en erken ek tren seferi 1927 yılında oldu, o yılın bayramı için bir ekspres seferi ayarlandı. 1934 yılında Bahar Bayramı öncesinde Beijing-Shanghai Demiryolu İdaresi, Shanghai'da çalışanların çoğunun mutlu bayramı aileleriyle beraber geçirmek için memleketlerine döneceği ve yolcu sayısının normalden birkaç misli artacağı için, eski yılın son ayının yirmibeşinden itibaren her gün 1 ek sefer başlatma kararı aldı. Daha sonraki yıllarda benzer ek tren seferleri uygulandı, ilgili bilgiler fabrikalara bildirildi. Eski yıllarda trenle eve gidenler genellikle esnaflar ve işçilerdi.

Çin Halk Cumhuriyeti tarihinde trenle taşınan yolcu sayısı 1979 yılında ilk kez 100 milyonu geçti. 1983 yılından itibaren tren dışında karayolu, su yolu ve uçak gibi çeşitli ulaşım imkanları kullanılmaya başlandı.

Bu yıl "döngüsel göç" olarak adlandırılan "Bahar Bayramı trafiği" döneminde, çeşitli kanallardan taşınan yolcu sayısının 3 milyar 600 milyona ulaşacağı tahmin ediliyor.

Çinliler, geleneksel yılbaşına neden "Bahar Bayramı" diyor?

Kuzey yarımkürede yer alan Çin'de ilkbahar, yaz, sonbahar ve kış mevsimleri arasındaki ayrım genel olarak çok açıktır. Ülkenin tamamına yakınında kış, oldukça soğuk geçer. Kar ve buzun hüküm sürdüğü uzun kışı yaşayan insanlar, baharı dört gözle bekler. Aynı zamanda Çinliler, çok uzun bir süre tarıma dayalı bir yaşam sürmüştür. Bir tarım toplumu için yılbaşı, baharın gelişi ve ekim döneminin başlangıcıdır. Dolayısıyla Çinliler, geleneksel yılbaşını Bahar Bayramı olarak adlandırıyor.

Ay Takvimi

Bahar Bayramı, Çinlilerin yılbaşıdır. Gerek Çin'de, gerekse dünyanın dört bir yanında yaşayan Çinliler için Bahar Bayramı, en önemli geleneksel bayramdır.

Çinliler, bildiğimiz Güneş Takvimi'nin yanı sıra, geleneksel Ay Takvimi'ni de kullanıyor. Binlerce yıldır kullanılan Ay Takvimi'ne göre bir yıldaki günlerin sayısı bildiğimiz takvimden farklı olduğu için, yılbaşı da bizim yılbaşımızdan farklı tarihlere rastlar. Ay Takvimi'ne göre yılbaşı, genellikle normal takvime göre Ocak ayının ikinci yarısı ile Şubat ayının ikinci yarısı arasında bir tarihe denk gelir.

Yuanxiao Bayramı

Bahar Bayramı'nın ardından Çinliler, diğer önemli geleneksel bayram olan Yuanxiao Bayramı, diğer bir deyişle Fener Bayramı'nı kutlamak için can atmaya başlar. Ay Takvimi'nin birinci ayının 15. günü, yani Bahar Bayramı'nın 15. gününde kutlanan Yuanxiao Bayramı'ndaki başlıca iki etkinliği Yuanxiao yemek ve fener gösterisi izlemek oluşturuyor. Önümüzdeki 12 Şubat'ta bu yılki Yuanxiao Bayramı kutlanacak.

Yuanxiao, yapışkan unla yapılan ve içi genellikle tatlı şeylerle doldurulan, masa tenisi topuna benzer bir yiyecektir. Yuanxiao suda haşlanarak pişirilir. Yuanxiao Bayramı'nda Çinliler hep Yuanxiao yerler.

Birkaç yıl öncesine kadar Çin'de Batılıların bayramlarının kutlanması modası vardı, ancak son yıllarda Çinlilerin geleneksel bayramlara ve yemeklere yönelik eğilimi daha ağır basmaya başladı. Ne olursa olsun, derin kültürel zemine sahip olan Çin'in geleneksel yemekleri hem sağlık kurallarına ve Çinlilerin damak zevkine uyar hem de atalarımızın zekasını yansıtarak milli duyguları içerir. Bunu şimdi Çin'de çok yaygın olarak söylenen bir şarkının sözleriyle, "dedemin demlediği çayda ev tadı var" diye de ifade edebiliriz ve bundan dolayı Çinliler de bugünlerde kapış kapış Yuanxiao almaya başladı.

Yuanxiao, Çin'in Yangtze nehrinin kuzeyinde yaşayan halk, Çin'de "Kuzeyliler" denilenler tarafından icat edilmişti. Yangtze nehrinin güneyinde yaşayan "Güneyliler" de Tangyuan yaparlar. Tangyuan, avuç büyüklüğünde açılan yapışkan pirinç unu hamuru içine Yuanxiao'nın içlerine benzer şeyler konulup, ağzı kapatılarak, avuç arasında top şekline getirilmesiyle elde edilir. Tangyuan, elle tane tane yapılır, Yuanxiao ise deliksiz süzgeçten birden 20'şer, 50'şer çıkabilir.

Çinlilerin Yuanxiao, ya da Tangyuan'ı sevmelerinin diğer önemli nedeni de top şeklinde ve içi tatlı olan Yuanxiao ve Tangyuan'ın taşıdığı "beraberlik ve yaşam tatlılığı" anlamlarına bağlanabilir.

Yuanxiao Bayramı'ndaki ikinci önemli etkinlik de akşam yemeğinden sonra aile üyeleriyle birlikte işlek caddelerde düzenlenen fener gösterisinin izlenmesidir. Fenerler genellikle renkli kağıtla yapılır ve fener üzerine dağ, nehir, çiçek, balık ve hayvan resimleri çizilir. Kimi fenerler, doğrudan hayvan şeklindedir, örneğin, balık, tavşan ve ejderha...